Το ζήτημα του αρχικού ονόματος της πόλης μας και της προέλευσής του δεν έχει ακόμη βρει την λύση του. Πολλές οι απαντήσεις, πολλά έχουν γραφτεί, μάλιστα ο συμπολίτης κ. Σ. Αποστόλου έχει γράψει και ολόκληρο βιβλίο με όλες τις κατά καιρούς προταθείσες λύσεις, όμως καμιά δεν δίνει την οριστική απάντηση στο ερώτημα.
Το ίδιο ερώτημα αντιμετώπισα όταν σκεφτόμουν να γράψω το βιβλίο μου «Ένας γέρων αγωνιστής Νιαουστεύς θυμάται…». Κατέληξα στο συμπέρασμα ότι το αρχικό όνομα της πόλης ήταν Νιάουστα, από παραφθορά του ονόματος «Νέα Αυγούστα», και αυτήν περιέλαβα στο βιβλίο.
Το συμπέρασμα αυτό στηρίχτηκε στους παρακάτω συλλογισμούς:
1. Ο φθόγγος «γκ»: Σε όλες τις γλώσσες των γειτονικών λαών, η ονομασία της πόλης μας περιέχει τον φθόγγο «γκ» ή «γ»: «Αγκοστός», «Νεγκόστι», «Νέγους», «Νεγκόστ», «Νυαγόιστ». Ας δούμε, τι σημαίνει αυτό;
Σε κάθε τόπο, το όνομα το δίνουν οι πρώτοι κάτοικοί του. Οι γείτονες το υιοθετούν μεταφέροντάς το στη γλώσσα τους. Είναι συνηθισμένο, οι κάτοικοι, για όποιον λόγο, να αλλάξουν το όνομα ενός τόπου. Σπάνια όμως αλλάζουν το όνομα και οι γείτονες.
Παράδειγμα 1: Παλιά, στην μεγάλη χώρα στα δυτικά της Ευρώπης κατοικούσαν οι Γαλάτες και η χώρα ονομαζόταν Γαλατία ή Γαλλία. Αργότερα, από τον 4ο μέχρι τον 8ο αιώνα μΧ. η χώρα αυτή κατοικήθηκε από το γερμανικό φύλλο των Φράγκων. Το όνομα της χώρας άλλαξε σε France, από τους νέους κατοίκους της. Το νέο όνομα υιοθέτησαν οι υπόλοιποι Ευρωπαίοι, που ήταν και οι ίδιοι γερμανικά ή σλαβικά φύλλα και ήρθαν στην Ευρώπη ταυτόχρονα με τους Φράγκους ή μετά από αυτούς. Εμείς όμως, που ήμασταν εδώ από τους παλιότερους χρόνους, εξακολουθούμε (μόνον εμείς) να μιλάμε για Γαλλία και Γάλλους.
Παράδειγμα 2: Στην αρχαιότητα, από τα τέλη του 6ου π.Χ. αιώνα και μέχρι τον 7ο αιώνα μΧ., βρισκόμασταν πυκνά – συχνά σε πόλεμο με έναν άλλο λαό, από την Ανατολή τώρα, τους Πέρσες. Κάποτε οι κάτοικοι της χώρας εκείνης άλλαξαν θρησκεία, αναμείχθηκαν με Άραβες και έγιναν Ιρανοί. Εμείς όμως (μόνον εμείς) ακόμα τους λέμε Πέρσες.
Συμπέρασμα: στο αρχικό όνομα της πόλης μας υπήρχε το «γκ», το οποίο διατήρησαν οι γείτονές μας. Ο φθόγγος αυτός δεν υπάρχει στο όνομα Νάουσα, είτε αυτό προέρχεται από το αρχαίο νάω ή νέω είτε από άλλη ρίζα. Αντίθετα, υπάρχει στο Νέα Αυγούστα.
2. Η Παλιονάουσα: Ας αναρωτηθούμε: ποιο ήταν το παλιό όνομα της Παλιονάουσας (ή Παλιονιάουστας); Δεν αναφέρεται κανένα άλλο όνομα του οικισμού.
Μπορούμε να πούμε ότι υπάρχουν τρεις πιθανότητες: να ήταν Νάουσα (από το νάω κλπ), Νιάουστα (από το Νέα Αυγούστα) ή κάποιο, οποιοδήποτε άλλο.
Αν ισχύει η τρίτη πιθανότητα, να ήταν δηλαδή κάποιο άλλο, τότε δεν υπήρχε λόγος να αλλάξει σε «Παλιονάουσα». Ο οικισμός μπορούσε να διατηρήσει το αρχικό του όνομα – έστω και σαν δεύτερο τοπωνύμιο.
Όμως, όταν υπάρχει μετοικεσία των κατοίκων ενός οικισμού σε άλλη τοποθεσία, τότε είναι συνηθισμένο είτε ο παλιός οικισμός να διατηρεί το αρχικό όνομα και ο νέος να ονομάζεται «Νέος, -α, -ο» και το όνομα του παλιού: Νέα Σμύρνη, Νέα Φιλαδέλφεια, είτε ο νέος οικισμός να παίρνει αυτούσιο το παλιό όνομα και ο παλιός το πρόθεμα «Παλιός, -α, -ο»: Παλαιοφάρσαλος, Παλιός Άγιος Παντελεήμων κλπ.
Άρα, αυτό έγινε και στην περίπτωσή μας. Και ο παλιός οικισμός άλλαξε σε Παλιονιάουστα διότι ο νέος δεν μπορούσε να αλλάξει σε «Νέα» γιατί; Μα, αν ήταν Νέα Αυγούστα, θα έπρεπε να γίνει «Νέα Νέα Αυγούστα»;;;; το οποίο, μάλιστα, με την συνήθη παραφθορά, θα γινόταν «Νιανιάουστα»;;;
Αν πάλι ισχύει η πρώτη πιθανότητα, το όνομα δηλαδή να ήταν «Νάουσα» από το νάω (=πλέω στο νερό); Προσωπικά δεν έχω πάει στην Παλιονιάουστα, ρώτησα όμως πολλούς που μου είπανε ότι εκεί δεν υπάρχει καθόλου νερό. Ας θυμηθούμε και τον θρύλο με τον Εβρενός, ότι οι κάτοικοι της Παλιονιάουστας κατέβαιναν στον Άγιο Νικόλαο για νερό – μισή ώρα δρόμο!
Χαρακτηριστική είναι και η περιγραφή που δίνει στο βιβλίο του «Οδοιπορικαί σημειώσεις, Μακεδονία – Ήπειρος» ο ταγματάρχης Μηχανικού Ν. Θ. Σχινάς (οδοιπορικό που συνέταξε με εντολή του Υπουργείου Στρατιωτικών και κυκλοφόρησε το 1887), για την Παλιονιάουστα: «Ύπερθεν της πόλεως 1½ ώραν κείται η οχυρά, δυσπρόσιτος αλλ’ υπαίθριος και άνυδρος θέσις της Παλιοναούσης. Το μόνον αυτόσε υπάρχον ύδωρ είναι το εις τους λάκκους αθροιζόμενον».
Ποιος λοιπόν θα έδινε σε έναν τέτοιο ξερότοπο όνομα που παράγεται από το νάω και σημαίνει πλέω στα νερά;
Συμπέρασμα: πιο πιθανή είναι η δεύτερη περίπτωση, το αρχικό όνομα της Παλιονιάουστας να ήταν Νέα Αυγούστα – Νιάουστα.
3. Οι χάρτες: Πολλοί από εκείνους (περιηγητές κλπ) που ασχολήθηκαν με το θέμα κατέληξαν στην φράση: «Το προφανές είναι ότι το όνομα προέρχεται από παραφθορά του Νέα Αυγούστα, αλλά το τοπωνύμιο δεν απαντάται στην περιοχή».
Εκεί, στην απουσία γνωστής Αυγούστας, σκάλωνα, όπως όλοι. Ώσπου, ένα απόγευμα που είχα χρόνο ελεύθερο, μπήκα να χαζέψω στο εκθετήριο της Βουλής, στη γωνία Φιλελλήνων και Μητροπόλεως. Λειτουργούσε μια έκθεση για την Βιβλιοθήκη της Αδριανουπόλεως, μετά την συντήρηση των βιβλίων της από την Βουλή των Ελλήνων.
Το μάτι μου σκάλωσε σε έναν χάρτη της Βαλκανικής, από κείνους που παλιά ήταν κρεμασμένοι στις τάξεις του Δημοτικού. Έψαξα την Νάουσα, και είδα ότι Βέρμιο δεν υπήρχε! Στη θέση του υπήρχαν δύο βουνά: Όρος Δόξα, το νότιο τμήμα του, και Όρος … Άγοστος! Για όποιον ενδιαφέρεται, επρόκειτο για τον «Χάρτη των κεντρικών χωρών της χερσονήσου του Αίμου» του Γ. Κόλμαν (εκδόθηκε στην Αθήνα το 1875).
Κατάπληκτος, προχώρησα πιο πέρα όπου είδα ένα χοντρό βιβλίο, γερμανικό, ανοικτό. Στον δισέλιδο χάρτη της Βαλκανικής κι αυτό. Και, με χοντρά γράμματα: Mount Agostos! Αυτή την φορά ήταν το «Neuer Handatlas uber alle Teile der Erde» του E. Debes (έκδοση Λειψίας, 1798).
Ώστε, το βουνό μας λεγόταν και Αγκοστός! Αλλά τότε, γιατί τόσοι άλλοι έλεγαν ότι το τοπωνύμιο δεν απαντάται στην περιοχή; Δεν βρήκα απάντηση στο ερώτημα. Όμως, για το ζήτημα που με απασχολεί, το γεγονός ότι επισήμως το όνομα υπάρχει στην περιοχή είναι υπέρ-αρκετό.
Είναι λογικό, εάν κάποιοι έλεγαν το βουνό Αγκοστός να ονομάσουν και τον οικισμό τους έτσι – το αντίστροφο μου φαίνεται δύσκολο. Μήπως, λοιπόν, οι Ρωμαίοι πρώτοι μετονόμασαν το Βέρμιο σε Augustus, αλλά δεν επικράτησε;
Και πώς φτάσαμε στη Νέα Αυγούστα; Προφανώς υπήρχε η παλιά… θα ήταν ένας μικρός, ασήμαντος οικισμός περίπου εκεί που βρίσκεται και η σημερινή πόλη…
Ρωμαϊκά ερείπια υπάρχουν (ή υπήρχαν) διάσπαρτα στην περιοχή (πχ στον Μπαλτανέτο, αλλά και μέσα στα όρια της σημερινής πόλης). Εάν υπήρχε κάποιος οικισμός; Με το όνομα Augusta; Και, όταν εμφανίστηκαν οι ορδές των βαρβάρων (Γότθων, Σλάβων), οι κάτοικοι έφυγαν προς το βουνό; Είδαμε ότι η Παλιονιάουστα ήταν ασφαλής κρυψώνα, ιδού λοιπόν η Νέα Αυγούστα! Κάπως έτσι τα λέω και στο βιβλίο μου…
Θα ρωτήσει κάποιος: Γιατί η Augusta έγινε Νέα Αυγούστα και όχι Nuova Augusta; Προφανώς διότι όταν οι κάτοικοί της κατέφυγαν στο βουνό ήσαν όλοι Έλληνες, δεν υπήρχαν πια Ρωμαίοι.
Και κάτι ακόμα: πρόσφατα, σε κάποιον άλλο χάρτη της Βαλκανικής, (Carte Generale de la Turquie d’ Europe), έκδοση Picquet, Παρίσι 1835, συνάντησα το όνομα Gniaousta. Η ύπαρξη του «g» στην αρχή φαίνεται περίεργη, αφού τον περιμένουμε μεταξύ του «a» και του «ou», στην πράξη όμως δεν είναι: το σύμπλεγμα «gni» προφέρεται όπως το δικό μας «νι» στις λέξεις «νιος» και «Νιάουστα». Επιβεβαιώνει λοιπόν την προφορά όπως την ξέρουμε, και βέβαια επαληθεύει ότι το Νιάουστα προέρχεται από το Νέα-.
Με αυτούς, λοιπόν, τους συλλογισμούς, κατέληξα στο συμπέρασμα: το πρώτο όνομα της πόλης μας ήταν Νιάουστα, από παραφθορά του Νέα Αυγούστα. Απλά, πολύ σύντομα μετά το χτίσιμό της, κάποιος, συνδυάζοντας το όνομα και με τα πολλά νερά, την είπε Νάουσα και το όνομα αυτό έγινε αποδεκτό ως πιο «ελληνοπρεπές»…
(Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό "Νιάουστα" , τεύχος 138, Ιαν. - Απρ. 2012)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου